Pers je eigen olie

zonnebloempitten, een vijzel en de traagheid van ambacht

Er is iets wonderlijks aan olie. Die warme glans, dat zachte vloeien – en de wetenschap dat het ooit gewoon een zaadje was, rijp geworden onder de zon. We gebruiken olie elke dag: om te bakken, te mengen, te voeden. Maar wie heeft er ooit écht olie gemaakt? Niet met een machine, niet uit een fles – gewoon met de hand, uit pitten, met geduld.

Ik nog niet. Maar ik droom ervan.

In deze blog neem ik je mee in het plan om olie te persen zoals dat eeuwenlang gedaan werd: traag, met kracht, met vuur, en met rust. Geen elektrische persen, geen raffinage – gewoon jij, een hoop zonnebloempitten en een stevige vijzel. En de vreugde van de eerste druppel.

Waarom zelf olie persen?

Omdat het kan. Omdat het traag is. Omdat je zélf in handen hebt waar je voeding vandaan komt. Omdat zonnebloempitten goedkoop, lokaal en heerlijk geurend zijn. En omdat het je doet vertragen. Als je met je handen olie maakt, verandert je verhouding tot voedsel. Je proeft intenser. Je waardeert meer.

Zelf olie persen is:

een eenvoudige manier om voedselbewustzijn te trainen
een tastbare verbinding met landbouw, zon en zaad
een heerlijk ambacht om met kinderen of vrienden te doen
ideaal voor buiten – op een houten tafel, onder de zon
een oefening in geduld én zintuiglijk plezier

Wat heb je nodig?

Ingrediënten

zonnebloempitten (ongezouten, met of zonder schil)
eventueel lijnzaad, pompoenpitten of sesam als variant

Hoeveel pitten heb je nodig?

voor 150 ml olie heb je ongeveer 1 tot 1,5 kg gepelde zonnebloempitten nodig
met ongepelde pitten zit je rond 2 tot 3 kg

Dat lijkt veel, maar vergeet niet: pitten bevatten 35–50% olie, en bij handmatig persen haal je daar misschien 15–30% effectief uit. Het is traag, maar zo leerzaam én voldoening gevend.

Materiaal

een grote, stevige vijzel met stamper (hout of steen)
een doek of kaasdoek
een potje of fles om de olie op te vangen
optioneel: een pan of bakplaat om te roosteren

De stappen – olie uit zonnebloempitten persen

Stap 1: Roosteren (optioneel)

Verwarm de pitten lichtjes in een droge pan of op een bakplaat in de oven (100–120 °C, 10–15 minuten).
Hierdoor komt de olie makkelijker vrij en smaakt hij voller.
Laat afkoelen voor je begint te persen.

Stap 2: Pletten en stampen

Doe een kleine hoeveelheid pitten in de vijzel.
Stamp ritmisch – niet te hard, maar wel vol overgave.
De pitten breken, de olie komt langzaam vrij.
Neem de tijd. Na een tiental minuten stampen krijg je een korrelige pasta.

Tip: werk in kleine porties en neem je tijd. Het gaat niet om volume, maar om beleving en gevoel.

Stap 3: Uitscheppen en persen

Wanneer je een grof mengsel hebt (een soort natte pasta), schep je het in een doek.
Draai de doek stevig dicht en pers met je handen – of leg een zware steen erop en laat het druppelen.
De eerste druppels verschijnen: goudgeel, geurig, vers.

Stap 4: Olie opvangen

Laat de doek eventueel een nacht hangen boven een bokaal om de laatste olie eruit te laten lopen.
Giet voorzichtig over in een fles met een klein trechtertje.

Bewaren: in een donker flesje, op een koele plek. Versgeperste olie is gevoeliger voor licht en lucht – gebruik hem binnen enkele weken.

Geen vijzel?

3 creatieve alternatieven

Stevige glazen pot + houten lepel

Doe de pitten in een lege confituurpot en stamp met de steel van een houten lepel.

Werkt best met kleinere hoeveelheden.

Je kan ook eerst de pitten fijnmalen met een koffiemolen

Steengoed vijzel van de kringloopwinkel

Vaak vind je oude vijzels (bijv. marmeren vijzels) in tweedehandszaken.

Test de stevigheid en de grip – olie maken is intens werk.

Hakblok + steen (impuls-pers)

Leg de pasta op een schoon houten plankje.

Vouw in een doek, leg er een tweede plank op en plaats er een zware steen of baksteen bovenop.

Laat het een uur rusten – de olie zal langzaam vrijkomen.

Gebruik je olie met eerbied

Versgeperste olie is geen kookvet – het is goud. Gebruik het als afwerking:

over salades, groenten, aardappelen
in een vinaigrette of kruidenolie
als massageolie (ja, echt!)
op brood, met een snuif zout

Laat de smaak spreken. En proef vooral wat het verschil is: olie met verhaal smaakt voller. Olie die jij zelf met geduld hebt losgepeuterd uit een zaadje dat ooit in de zon groeide, is meer dan vet – het is verbinding.

Tot slot

Ik moet er dus nog aan beginnen – aan mijn eerste echte handgeperste olie. Maar het staat op de lijst. En ik heb de pitten al in huis. Misschien wordt het een zondagmiddagproject, met wat muziek, een tafel in het gras en nieuwsgierige kinderen erbij.

Heb jij het al eens geprobeerd? Ken je een oude techniek, een goeie tip, of wil je meedoen aan een oliedag in het bos? Laat iets weten. Wie weet vullen we binnenkort kleine flesjes – en grote harten.

Bushcraft